مجله ایرانی : تعداد فزاینده ای از مطالعات علمی نشان می دهد که حیوانات هنگام خواب رویا می بینند. علاوه بر این، آن ها قادر به داشتن رویاهای پیچیده هستند، درست مانند انسان ها.

اگر یک حیوان خانگی داشته باشید، احتمال دارد که در برخی موارد به همین موضوع فکر کرده باشید. آیا حیوانات هم تجربه های مشابهی با ما در هنگام رویا دیدن دارند؟

چه می شد اگر می توانستیم به ذهن موجودات دیگر در حین خواب نگاه کنیم؟

علاقه به توانایی های ذهنی حیوانات چیز جدیدی نیست

لوکرتیوس، شاعر رومی، درباره سگ خود که در کنار آتش خوابیده بود نظر داد. او متوجه شد که چشمان سگ به سرعت در حال حرکت است در حالی که پاهایش منقبض می شوند، گویی در یک رویا در حال تعقیب نوعی طعمه خیالی است.

رویاها اغلب می توانند واضح، غنی و با جزئیات باشند و یک دنیای کامل را در ذهن ما ایجاد کنند. آنها می توانند شامل یادآوری رویدادهای گذشته و همچنین تصور چیزهایی باشند که اتفاق نیفتاده اند یا حتی از نظر فیزیکی امکان پذیر نیستند. این سوال پیش می‌آید که آیا انسان‌ها تنها گونه‌ای هستند که دارای بینش و تخیل مورد نیاز برای داشتن رویا هستند؟

نه! ما آن طور که تصور می کردیم منحصر به فرد نیستیم.

چارلز داروین، پدر تکامل، به طور مستقیم در اثر خود به نام تبار انسان (۱۸۷۱)در مورد رویاهای حیوانات اظهار نظر کرد. او نوشت: ” همانطور که سگ ها، گربه ها، اسب ها، حتی پرندگان رویاهای روشنی دارند، و این با حرکات آن ها و صداهایی که به گوش می رسند آشکار می شود، باید اعتراف کنیم که آن ها دارای قدرت تخیل هستند.”

از حکایات باستانی گرفته تا اکتشافات علمی مدرن، ما یاد گرفته ایم که حیوانات چقدر می توانند فوق العاده باهوش باشند و نشان دهیم که فرایندهای ذهنی آن ها چقدر پیچیده تر است. آن ها هوشمندانه به دنبال غذا و سرپناه می گردند، از دست شکارچیان فرار می کنند و هر روز چیزهای جدیدی یاد می گیرند.

با این حال، آیا حیوانات به اندازه کافی باهوش هستند که خواب ببینند؟

احتمالا. شاید…

چگونه فعالیت مغز را در طول خواب اندازه گیری کنیم؟

پیش از این گفته می شد خواب یک فعالیت غیرفعال است که طی آن مغز فقط “خاموش” می شود و کمی استراحت می کند. از آنجایی که خواب REM در اوایل دهه ۱۹۵۰ کشف شد و ما با مراحل مختلف خواب آشنا شدیم، اکنون می دانیم که خواب بسیار پیچیده تر از خواب شبانه است.

مشابه انسان، بسیاری از حیوانات بزرگ،  مغز و نورون های پیچیده ای دارند، سلول هایی که با تولید سیگنال های الکتریکی به انتقال اطلاعات از طریق مغز و سیستم عصبی کمک می کنند. این فعالیت الکتریکی حتی در هنگام خواب نیز ادامه می یابد.

وقتی خواب را مطالعه می کنیم، تغییرات این الگوهای الکتریکی مغز را زیر نظر می گیریم. دستگاهی به نام EEG (الکتروانسفالوگرام)می تواند سیگنال های الکتریکی دقیقه ای مغز را تشخیص دهد. بدن ما، به خصوص ماهیچه های ما، هنگام خواب تا حدودی فعال باقی می مانند. الگوهای حرکتی فیزیکی در طول خواب با استفاده از EOG یا سنجش حرکت چشم ثبت می شوند؛ الکترومیوگرافی (EMG)می تواند فعالیت خاصی را در این عضلات اندازه گیری کند.

باتوجه به چنین اندازه گیری هایی می دانیم که خواب به دو نیمه تقسیم می شود: خواب غیر REM و خواب REM. REM مخفف حرکت سریع چشم است. شما با خواب غیر REM شروع می کنید، سپس در نهایت به REM می رسید و سپس به حالت غیر REM باز می گردید.

در طی REM، مغز بسیار فعال است، چشم های ما به سرعت پشت پلک های بسته ما حرکت می کنند و ضربان قلب و تنفس ما بالا می رود. این مرحله ای است که تصور می شود رویاپردازی در آن رخ می دهد.

ما از تحقیقات خواب انسان متوجه شده ایم که وقتی افراد از خواب REM بیدار می شوند، با احتمال بیشتری رویاهای خود را با جزئیات زنده و پر جنب و جوش به یاد آورده و توصیف می کنند.

متاسفانه، حیوانات نمی توانند صحبت کنند، چه برسد به اینکه در مورد رویاهایشان صحبت کنند… پس چگونه می توانیم مطمئن باشیم؟

کشف رازهای رویاهای حیوانات

ما نمی توانیم رویاهای یک حیوان را مشاهده کنیم، اما می توانیم مناظر، صداها یا فعالیت های رخ داده در ذهن خفته آن ها را پیش بینی کنیم. این کار با مشاهده نحوه شلیک سلول های مغزی (همان پتانسیل عمل است که بر روی غشای تحریک پذیر یک سلول عصبی پدید می‌آید) ،آن ها در حین “خواب دیدن” و مقایسه این الگوها با وضعیت بیداری حیوان انجام می شود.

از کوآلاها که ۲۰ ساعت در روز می خوابند تا دلفین هایی که با بیدار نگه داشتن نیمی از مغزشان می خوابند، قلمرو حیوانات در زمینه خواب بسیار متنوع است. تحقیقات نشان می دهد که تقریبا تمام پستانداران (از جمله نخستی ها مانند میمون ها و شامپانزه ها)، پرندگان و حتی برخی خزندگان حالت خواب REM وغیر REM را تجربه می کنند.

دانشمندان با مطالعه الگوهای مغزی فنچ های راه راه دریافته اند که پرندگان در رویاهای خود آواز می خوانند. گزارش شده است که موش ها نیز مانند انسان ها رویاهایی در مورد آینده دارند، جایی که ممکن است در حال کشف مکان های جدید باشند.

زمانی که یک حیوان نشانه های واضحی از خواب REM را از خود نشان می دهد، می توانیم با اطمینان کامل بگوییم که ممکن است در حال رویا دیدن باشد.

حال این سوال باقی می ماند که آیا همه حیوانات خواب می بینند؟

بعید است. اگر فقدان فعالیت عصبی در مغز وجود داشته باشد، هیچ شکلی از تصاویر ذهنی  احتمالا رخ نخواهد داد. بنابراین، برای مدت طولانی، ما معتقد بودیم که حیواناتی که شواهدی برای خواب REM نشان نمی‌دهند، مانند حشرات و موجودات آبزی، مانند ماهی‌ها، نمی‌توانند خواب ببینند. حداقل، این چیزی است که ما قبلاً فکر می کردیم.

اکنون می بینیم که برخی از ماهی ها یا حشرات ممکن است واقعا خواب ببینند. در سال ۲۰۲۲، محققانی از آلمان و آمریکا کشف کردند که عنکبوت جهنده الگوهای خواب REM را نشان می دهد و می تواند به طور بالقوه رویاپردازی کند. آن ها مشاهده کردند که عنکبوت های در حال پرش درست مانند سگ ها در هنگام خواب چشمان خود را حرکت می دهند.

بنابراین، تا زمانی که بیشتر بررسی نکنیم و تکنیک های بهتری برای اندازه گیری خواب توسعه ندهیم، هیچ راهی برای دانستن آنچه واقعا در مغز یک ماهی در هنگام خواب سبک رخ می دهد، وجود ندارد!

کلام پایانی

انسان ها تنها گونه هایی نیستند که خواب REM را تجربه می کنند. ما شواهدی داریم که نشان می دهد مغز بسیاری از حیوانات از الگوهای مشابهی مانند مغز ما در خواب عمیق پیروی می کند. از این رو، توانایی رویا دیدن منحصر به انسان نیست.

• نویسنده : مجله ایرانی